Biografie

OVER HENDRIK DE MAN

Hendrik de Man werd geboren in 1885 te Antwerpen in een welgesteld liberaal burgersgezin. Al op jonge leeftijd werd hij een vurig aanhanger van het marxisme. Hij studeerde economie, psychologie, wijsbegeerte en geschiedenis te Leipzig. Tussen de twee wereldoorlogen werd hij één van de voornaamste denkers en schrijvers op het gebied van de sociale psychologie in België en in Europa. Hij was secretaris van de Internationale der Socialistische Jonge Wachten, oorlogsvrijwilliger tussen 1914 en 1918, stichter van de Centrale voor Arbeidersopvoeding en van de Arbeidershogeschool, hoogleraar te Frankfurt am Main en te Brussel in de sociale psychologie. Hij raakte ook bekend met een aantal ophefmakende sociaal-theoretische werken in verschillende Europese talen: La joie au travail (Arbeidsvreugde), Zur Psychologie des Sozialismus (of Au delà du marxisme) en L’idée socialiste.

Het marxisme wilde hij te boven gaan met een humaan en ethisch socialisme. De economische crisis wilde hij bezweren met het bekende Plan van de Arbeid. In 1935 werd hij minister van Openbare werken en Opslorping van de werkloosheid, later minister van Financiën. Vooral onder invloed van deze ervaringen groeide zijn kritiek op het Belgische parlementaire regime en raakte hij politiek veeleer geïsoleerd. Niettemin verkoos de Belgische Werkliedenpartij hem in 1939 tot voorzitter.

Na de Duitse invasie van mei 1940 was Hendrik de Man overtuigd van de overwinning van Hitler-Duitsland en het definitieve einde van het parlementaire regime in België. Dat verkondigde hij althans in zijn spraakmakende Manifest van 28 juni 1940. Maar toen bleek dat hij zich niet op dezelfde golflengte bevond als de bezetter, dook hij onder in de Franse Haute Savoie. In 1944 verkreeg hij asiel in Zwitserland. In 1946-1947 werd De Man door het Belgische gerecht bij verstek veroordeeld, aangezien hij ’s vijands bedoelingen ‘kwaadwillig’ zou hebben gediend. Samen met zijn echtgenote verloor hij in 1953 het leven in een verkeersongeval.

Rond de persoon en het denken van Hendrik de Man is na de Tweede Wereldoorlog een ‘conspiration du silence’ ontstaan. Daaraan kwam pas in de jaren zeventig een einde met onder meer de organisatie van een colloquium in Genève (1973) en de oprichting van een vereniging voor de studie van zijn werk. In de jaren 1974-1976 werden zijn geschriften in het Nederlandse taalgebied heruitgegeven door de Standaard Wetenschappelijke Uitgeverij. In 1985 werd naar aanleiding van zijn honderdste geboortedag een tentoonstelling aan hem gewijd in het AMVC-Antwerpen. De laatste jaren vonden eveneens te Antwerpen diverse colloquia plaats, namelijk over zijn intellectuele erfenis (12 december 2003), over “Hendrik de Man en het jaar 1940” (op 10 december 2004) en over het planisme (op 18 november 2005), over socialisme, religie en morele waarden (op 28 november 2006), over politieke en sociale democratie (op 20 april 2007) en over socialisme en nationalisme (op  16 november 2008).